Το νησί της Νάξου κατέχει εξέχουσα θέση στον αρχαιολογικό πολιτισμό, γεγονός που επιβεβαιώνεται από το πλήθος των αρχαιολογικών ευρημάτων που είναι διάσπαρτα στο νησί. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο ίδιος ο Δίας ανατράφηκε στη Νάξο, ενώ στο νησί λατρευόταν ιδιαίτερα και ο Απόλλωνας. Ωστόσο, ο πιο γνωστός μύθος συνδέεται με το Διόνυσο και την Αριάδνη. Σύμφωνα με αυτόν, ο Θησέας εγκατέλειψε στη Νάξο την Αριάδνη, η οποία νωρίτερα, το είχε βοηθήσει να αντιμετωπίσει το Μινώταυρο. Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ανθρώπινη παρουσία στο νησί από τη Νεολιθική εποχή και πιο συγκεκριμένα από την 4η χιλιετία π.Χ.

Ο κυκλαδικός πολιτισμός εμφανίζεται στις αρχές της 3ης χιλιετίας π.Χ. και σηματοδοτείται από τα διάσημα κυκλαδικά ειδώλια. Επιπλέον, το νησί της Νάξου επηρεάζεται σημαντικά από το μινωικό (μετά το 1900 π.Χ.) και από το μυκηναϊκό πολιτισμό (έως το τέλος του 11ου αι. π.Χ.). Κατά τον 8 αι. π.Χ. το κυκλαδικό νησί συμμετείχε στο μεγάλο αποικισμό σε Ανατολή και Δύση, καθώς σε συνεργασία με τη Χαλκίδα ίδρυσαν την πρώτη ελληνική αποικία στη Σικελία, η οποία ονομάζεται μέχρι σήμερα Νάξος. Τον 6ο αι. π.Χ. κατά τη διάρκεια της τυραννίας του Λύγδαμι δημιουργήθηκαν ορισμένα από τα σημαντικότερα μνημεία του νησιού όπως η φημισμένη «Πορτάρα», o ναός του Διονύσου στα Ίρια, ο ναός της Δήμητρας στο Σαγκρί και το αρχαϊκό υδραγωγείο.