Η Ενετική Νάξος

Η καθολική Μητρόπολη (Υπαπαντή),
Πέρασε από διάφορες οικοδομικές φάσεις και, τελικά, έλαβε τον οριστικό της χαρακτήρα τον 17ο αιώνα Το δάπεδό της είναι μαρμάρινο, γεμάτο με επιτύμβιες πλάκες του 17ου και 18ου αι., με τα οικόσημα μερικών από τις σημαντικότερες καθολικές οικογένειες που έδρασαν στο νησί από τον 16ο αι. και μετά.
Η αφθονία του μπαρόκ στο κεντρικό βήμα (17ος αι.) αποτελεί το πλαίσιο μιας βυζαντινής εικόνα με τη διπλή όψη, της Παναγίας της Ελεούσας, από τη μια όψη, και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, από την άλλη όψη, του 12ου αι., αρχαιότερη κι από την ίδια την εκκλησία.

Καπέλα Καζάτζα.
Στην τοπική παράδοση εθεωρείτο ότι η Καπέλλα Καζάτζα (που σημαίνει «εκκλησία-σπίτι») ήταν το παρεκκλήσιο του Μάρκου Σανούδου –του Ενετού κατακτητή των Κυκλάδων τον 13ο αιώνα, είναι όμως κατασκευή του 14ου αιώνα.

Μονή Καπουκίνων – Άγιος Αντώνιος της Πάδουας
Μέσα στο κάστρο, κοντά στο Πίσω Παραπόρτι, βρίσκεται η Μονή Καπουκίνων.  Αποτελείται από την εκκλησία που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο της Πάδουας. Ο ναός είναι μονόκλιτος, με ωραίες εικόνες και το μαρμαρένιο  δάπεδό του στολίζεται από τάφους αρχόντων με τα οικόσημά τους, όπως των Κορονέλλων-Κάστρι και των Λορεντάνων-Κρίσπι.
Οι Καπουτσίνοι έφθασαν στη Νάξο το 1628. Ο ναός λειτούργησε και ως σχολείο. Ο «Κώδικας της Μονής των Καπουκίνων» που διασώθηκε, αποτελεί σημαντική μαρτυρία για τη ζωή και την ιστορία της Μονής αλλά και για την ιστορία, τη ζωή και τις περιπέτειες ολόκληρου του Κάστρου το μεγαλύτερο διάστημα της Τουρκοκρατίας.

Παναγία Θεοσκέπαστη

Ακριβώς πίσω από την Καθολική Μητρόπολη και δίπλα στο Καθολικό Επισκοπικό Μέγαρο, βρίσκεται ο μοναδικός ορθόδοξος ναός του Κάστρου, η Παναγία η Θεοσκέπαστη. Η εκκλησία είναι ναός δίκλιτος.  Το ένα κλίτος (δεξιά) ανήκει στην Παναγία και το άλλο στην Αγία Αναστασία τη Φαρμακολύτρια. Πρόκειται πιθανότατα για το παλαιότερο μνημείο απ’ όσα σώζονται στο Κάστρο, που μας «κληροδότησε» τον «Κώδικα της Θεοσκέπαστης» και αμφιπρόσωπες φορητές εικόνες.

Εμπορική Σχολή και Σχολή των Ουρσουλινών

Η Εμπορική Σχολή ήταν το μοναστήρι του τάγματος των Ιησουϊτών μοναχών που εγκαταστάθηκαν στη Νάξο αρχές του 17ου αι. κάτω από την επιρροή της Γαλλικής διπλωματίας και πολιτικής στην Ανατολή.
Οι Ιησουΐτες ανέλαβαν την υποχρέωση να ιδρύσουν σχολείο για τη θρησκευτική και κοινωνική μόρφωση των καθολικών νέων της Νάξου.
Από το 1628 μέχρι το 1773 το σχολείο λειτούργησε συνεχώς υπό την διεύθυνση των Ιησουιτών. Από το 1782, μετά από ενέργειες του Βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ η διεύθυνση μεταβιβάστηκε στους μοναχούς του τάγματος του Αγίου Λαζάρου (Λαζαρισταί), μέχρι το 1887, οπότε αυτοί εγκατέλειψαν τη Νάξο. Μετά την αναχώρησή τους, το 1891, τη λειτουργία του σχολείου ανάλαβαν οι Σαλεσιανοί μοναχοί. Αυτοί οργάνωσαν το σχολείο πάνω σε σύγχρονες βάσεις και το μετέτρεψαν σε Εμπορική Σχολή.
Σ’ αυτήν φοίτησε ο Νίκος Καζαντζάκης. Η Σχολή, που απέκτησε τεράστια φήμη, επέζησε μέχρι το 1927, οπότε έκλεισε οριστικά, μετά από τριακόσια χρόνια από την ίδρυση της. Τώρα στεγάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο.
Η κανονική λειτουργία της Σχολής Ουρσουλινών ανάγεται στο 1739. Αλλά οι προσπάθειες για τη δημιουργία σχολείου για κορίτσια είχαν ξεκινήσει έναν αιώνα νωρίτερα από τον Ιησουΐτη ηγούμενο και ιστορικό της Νάξου Ροβέρτο Σωζέ. Το 1986 το οίκημα αγοράσθηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και έκτοτε χρησιμοποιείται για πολιτιστικούς σκοπούς.

Πύργος Κρίσπι – Γλέζου

Από τους δώδεκα πύργους του Κάστρου που είχαν χτιστεί στους μεσαιωνικούς χρόνους για να το προστατεύουν, σώζεται σήμερα μόνον ένας, ο Πύργος των Κρίσπι, τον οποίο η τοπική αφήγηση «θέλει» να είναι το ανάκτορο της ομώνυμης δυναστείας, αλλά που στην πραγματικότητα ήταν η ιδιωτική κατοικία του νόθου γιού του δούκα Γουλιέλμου του Β΄, Ιάκωβου, ο οποίος δεν είχε δικαιώματα στον θρόνο της ηγεμονίας, και περιορίστηκε στον τίτλο του Κυβερνήτη για σύντομο διάστημα το 1494.
Σήμερα ο πύργος λειτουργεί σαν Βυζαντινό Μουσείο, κατά την επιθυμία των δωρητών του στο Κράτος, της οικογένειας Π. Γλέζου, γι αυτό κι είναι γνωστός και ως πύργος του Γλέζου ή της Απεραθίτισσας, εξαιτίας της καταγωγής της οικογένειας.
Στο υπέρθυρο της εισόδου του υπάρχει ένα αρκετά περίεργο οικόσημο: μια σύνθεση με οθωμανικά και ρωσικά στοιχεία.  Πρόκειται για τα διπλώματα αναγνώρισης υπηρεσιών προς τις δύο αυτές μεγάλες δυνάμεις τον 19ο αιώνα που έλαβε ένας από τους κυρίους του πύργου, ο Ιωσήφ Μπαρότζι, αξιωματούχος της Ρωσίας.

ΝΑΞΟΣ

‘Eνα μονοπάτι που ξεκινάει από το Τσικαλαριό οδηγεί στο «Απάνω Κάστρο». Κτισμένο στη βραχώδη κορυφή ενός λόφου, υπήρξε αμυντικό οχυρό από την αρχαιότητα μέχρι την Ενετοκρατία. Τα απομεινάρια του τεράστιου τείχους µε τους μεγάλους ορθογώνιους λίθους, που διακρίνονται στο λόφο, ανήκουν προφανώς στην κλασσική εποχή, ενώ το κάστρο που φαίνεται σήμερα το έκτισαν οι Ενετοί περίπου στα μέσα του 13ου αιώνα. Εδώ βρισκόταν το κυρίως Κάστρο των Δουκών, όπου σήμερα σώζονται τα απομεινάρια ενός παλατιού, μιας εκκλησίας, καθώς και δύο στέρνες σκαμμένες στο βράχο.

Ανάμεσα στiς Μέλανες και την Ποταμιά, στην περιοχή Καλαμίτσια, βρίσκεται το εντυπωσιακό οικοδόμημα που άλλοτε υπήρξε το καλοκαιρινό θέρετρο των Ιησουιτών μοναχών. Κτίστηκε τον 17ο αιώνα, με χρήματα της οικογένειας του Ροβέρτο Σωζέ, ενός από τους διασημότερους ηγούμενους των Ιησουιτών της Νάξου. Με πολλά δωμάτια, παρεκκλήσι, βοηθητικά κτίσματα, όπως περιστερώνα, στάβλο, ελαιοτριβείο κλπ, καθώς και τεράστιο κήπο, διαμορφωμένο με πλατώματα, τοίχους αντιστήριξης, στέρνες και κλίμακες, το μοναστήρι-θέρετρο των Ιησουιτών αποτελεί ένα ξεχωριστό κράμα δυτικής και τοπικής τεχνοτροπίας. Λόγω της πολυτέλειας που το διέκρινε, αποκαλείτο και «παλάτι των Ιησουιτών».

Στο κέντρο του χωριού Απείρανθος, υψώνεται ο Βενετσιάνικος, πετρόχτιστος, διώροφος πύργος του Ζευγώλη, ο οποίος έχει ανακαινιστεί και κατοικείται. Κτισμένος πάνω σε βράχο στην είσοδο του χωριού, ο πύργος αποτελεί ένα εντυπωσιακό κτίσμα. Κατασκευάστηκε τον 17ο αιώνα με αρχικούς ιδιοκτήτες τη βενετσιάνικη οικογένεια των Castri και μετέπειτα των Sommaripa. Ο πύργος έχει αιγαιοπελαγίτικες καµάρες, πολλά ανοίγµατα και εξώστες.

Στο Κουρονοχώρι, βρίσκεται ο πύργος Φραγκόπουλου-Δελαρόκα, ένας από τους παλαιότερους του νησιού. Πρόκειται για κτίσμα του 14ου αιώνα, με τρεις ορόφους, αμυντικές επάλξεις, ζεματίστρες και κλουβιά. Στον εξώστη του υπάρχει μαρμάρινο τραπέζι που φέρει την επιγραφή «1727 D.R.SCNOSPA», απομεινάρι της εποχής που ο πύργος ανήκε στην οικογένεια  Σομαρίπα.

Στο Χαλκί, πίσω από την εκκλησία της Πρωτόθρονης, ξεπροβάλλουν οι επάλξεις του επιβλητικού πύργου Μπαρότσι-Γρατσία, που κτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα από την οικογένεια Μπαρότσι.Σύμφωνα με το οικόσημό του, το 1690 ανήκε στον οίκο Μπαρότσι. Ο πύργος είναι τριώροφος με ισχυρά τείχη, καγκελόφραχτα παράθυρα, βαριές ξύλινες πόρτες, κρεμαστή ξύλινη γέφυρα, ζεματίστρα και οικόσημα